Prosimy Państwa o słowa poparcia dla działalności Działu Zbiorów Specjalnych Głównej Biblioteki Lekarskiej, wysyłane na adres:
zb.spec@gbl.waw.pl oraz Główna Biblioteka Lekarska, Chocimska 22, 00-971 Warszawa.
Z wyrazami szacunku
Dyrekcja GBL i pracownicy Działu Zbiorów Specjalnych
Stanowisko i apel środowiska historyków medycyny
w sprawie utrzymania Działu Zbiorów Specjalnych GBL w budynku dawnego oddziału chirurgicznego Szpitala Ujazdowskiego przy ulicy Jazdów 1A w Warszawie
Oświadczenie kierujemy do Ministra Zdrowia i Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Z aktualnych informacji, a i dodatkowo uzyskanych podczas ostatniego senackiego posiedzenia Komisji Zdrowia i Kultury w dniu 1 sierpnia 2012 r., wynika, że pomieszczenia Zbiorów Specjalnych Głównej Biblioteki Lekarskiej na Jazdowie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zamierza przeznaczyć na inne cele — kosztem Głównej Biblioteki Lekarskiej. Tymczasem obiekt przy ulicy Jazdów 1a, dzisiejsze miejsce przechowywania zbiorów, jest obiektem historycznym ściśle związanym z dziejami warszawskiej i polskiej medycyny.
Początki tego związku sięgają 1810 roku, kiedy to budynek spełniał funkcję szpitala utworzonego z części koszar Gwardii Pieszej Litewskiej na Ujazdowie. Pozostawał czynny do 1832 roku kiedy został zajęty przez wojska rosyjskie. Jego szczególna rola przypadała jednak na czasy II Rzeczypospolitej i wojny 1939 (został zresztą zbombardowany we wrześniu 1939r.) Podczas okupacji pomimo zniszczeń istniał, a polski personel z wielką determinacją opiekował się tam chorymi i rannymi. Tutaj szkolono personel dla podziemia — Armii Krajowej — ukrywano też zagrożonych, mimo że część szpitala zajmowali Niemcy. Ewakuowany został 6 sierpnia 1944 r., na Sadybę, na ul. Chełmską, gdzie 30 sierpnia został zbombardowany, grzebiąc w gruzach wielu rannych i personel.
Dyrektor GBL w latach 1981–1999 profesor Janusz Kapuścik pozyskał pawilon dawnego Szpitala Ujazdowskiego, zaadoptował na cele Biblioteki, przywracając stolicy na jej Trakcie Królewskim obiekt zabytkowy. Rozbudował Dział Zbiorów Specjalnych który, dokumentuje dzieje polskiej medycyny, gromadzi spuściznę lekarską oraz innych zawodów a także materiały związane z historią myśli medycznej. Dzięki zbiorom specjalnym o wyjątkowej wartości Główna Biblioteka Lekarska została mocą Rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 roku /Dz. U. Nr 146 z dn.7 XII 1998 r./ zakwalifikowana do grupy bibliotek naukowych dysponujących narodowym zasobem bibliotecznym określanym mianem naszego dziedzictwa. Wartość zasobu państwowego — zgodnie z literą ustawy o archiwach — mają również zgromadzone tu medyczne archiwalia.
Przepisy te obligują bibliotekę do prowadzenia prac badawczych i dokumentacyjnych. Dziś obowiązki te, pomimo skromnych środków, stara się wypełniać nieliczny, lecz kompetentny i oddany sprawie personel. Dodać bowiem trzeba, że pracownicy ci mimo mizernych pensji, oprócz podstawowych zadań statutowych, przez lata realizowali swoje małe programy badawcze, organizowali wystawy, lekarskie benefisy, sesje wspomnieniowe. Zapał tych pracowników: historyków i bibliotekarzy doceniają historycy medycyny z kraju, ale i zagranicy, korzystający z tych zasobów. W tym bowiem miejscu można zawsze liczyć na fachową radę a nawet pomoc w przeprowadzeniu kwerendy na wybrany temat.
Zaznaczyć i przypomnieć zarazem trzeba, że Biblioteka na Ujazdowie (Zbiory Specjalne) posiada m.in. bezcenne dokumenty i archiwa różnych polskich instytucji i towarzystw. Są wśród nich teki personalne członków Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej (z lat 1923–51), akta Polskiego Towarzystwa Szpitalnictwa (1930–1931), Rady Szpitalnej Wydziału Szpitalnictwa (1902–1907), Towarzystwa Higieny Praktycznej w Warszawie (1915), Towarzystwa „Kropla Mleka” m.st. Warszawy (1914–1940) i Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego (1945–1952).
W spuściźnie po warszawskich lekarzach są pamiątki po Andrzeju Biernackim (1903–1963), Karolu Kaczkowskim (1797–1867), Franciszku Krzyształowiczu (1868–1931), Edwardzie Lothcie (1884–1944), Józefie Emilianie Peszkem (1845–1916) Mściwoju Semerau-Siemianowskim (1885–1953), Wandzie Szczawińskiej (1866–1955), Wiktorze Feliksie Szokalskim (1811–1891), Władysławie Szumowskim (1875–1954) i Władysławie Wróblewskim (1860–1906).
W zbiorach rękopiśmiennych jest m.in. Uniwersał króla Stanisława Augusta do miast i miasteczek w Koronie, dotyczący wysyłania uczniów na naukę sztuki lekarskiej, są akta o należności od Rządu za liwerunki lazaretowe z lat 1817–1824 i pismo w sprawie ofiary pieniężnej na lazarety warszawskie z 1831 roku, a z czasów II wojny są świadectwa tajnego nauczania i księga operowanych w jednym z punktów opatrunkowych w czasie Powstania Warszawskiego.
W kolekcji 420 medali jest profil Jana Ludwika Regemanna — dzieło Jana F. Holzhaeussera, nadwornego medaliera króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Szczególnie cenne inkunabuły i zbiór starodruków odnotowano w katalogu centralnym Biblioteki Narodowej. Natomiast wyłączone ze zbioru głównego, gromadzone od przedwojnia są kolekcje, wydzielone ze spuścizny materialnej po lekarzach, m.in. księgozbiór Władysława Biegańskiego, Stanisława Janikowskiego, Zbigniewa Woźniewskiego, czy Stanisława Konopki nie są dotychczas opracowane.
Zbiory te są zatem niezwykle, unikatowe i stanowią dobro i własność społeczności medycznej, nie tyko stolicy, ale już całego narodu. Powinny być w związku z tym zdeponowane w jednej instytucji centralnej — specjalistycznej podobnie jak ma to miejsce w innych krajach np. w Wielkiej Brytanii. Do tego celu najlepszym miejscem z racji tradycji i roli jaką spełnił Jej założyciel — prof. Stanisław Konopka jest Główna Biblioteka Lekarska z częścią Zbiorów Specjalnych na bazie których można utworzyć część muzealną.
Sam budynek szpitalny z bohaterską tradycją pracy personelu medycznego w czasie powstań i wojen stanowi również bezcenny obiekt historyczny. Zgromadzone wielkim wysiłkiem środowiska lekarskiego i bibliotekarskiego zbiory muzealne i archiwalne oraz książki dotyczące historii polskiej medycyny powinny pozostać nienaruszone. Działalność od lat niedofinansowanej Głównej Biblioteki Lekarskiej powinna zostać zauważona i nagrodzona, a nie zmarnowana poprzez odebranie ważnego dla historii polskiej medycyny budynku szpitala i zgromadzonych zbiorów. Włączenie tej części GBL do kompleksu planowanych inwestycji historycznych na tym terenie przy zachowaniu, a nawet rozszerzeniu dostępności do zbiorów jest jedynym rozwiązaniem i wyrażeniem szacunku dla całego środowiska medycznego.
Podsumowując, apelujemy o zachowanie dziedzictwa polskiej medycyny w nienaruszanym stanie pozostawienie tego zbioru w tym miejsca przy ul Jazdów — zbudowanego troską polskich lekarzy, poświęconego ich tradycji, nauce, patriotycznej postawie i historii.
Pod apelem podpisują się
Prof. dr hab. Kalina Bartnicka - Instytut Historii Nauki PAN;
Prof. dr hab. Bożena Urbanek - Katedra Nauk Społecznych Śl. Uniwersytet Medyczny, Instytut Historii Nauki PAN;
Prof. dr hab. n. med. Krajewska Kułak - Wydział Nauki o Zdrowiu Uniwersytet Medyczny w Białymstoku;
Prof. dr hab. Wojciech Kułak - Wydział Nauki o Zdrowiu Uniwersytet Medyczny w Białymstoku;
Prof. dr hab. n. med. Janusz Skalski - Collegium Medicum UJ w Krakowie;
Prof. dr hab. n. hum Andrzej Felchner - dziekan Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego filia Piotrów Trybunalski;
Prof. dr. n. humTadeusz Srogosz - kierownik Zakładu Metodologii i Historii Historiografii Akademii im Jana Długosza w Częstochowie;
Dr hab. Andrzej Grzybowski - okulista (z-ca ordynatora) Wielospecjalistycznego Szpitala Miejskiego w Poznaniu im J. Strusia; redaktor naczelny „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”;
Dr n. med. Daniel Sabat historyk medycyny, patomorfolog - Śląski Uniwersytet Medyczny;
Jadwiga Chmielowska - dziennikarz, skarbnik Zarządu Głównego Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, przewodnicząca Rady Programowej TVP Katowice;
Dr hab. Bożena Płonka-Syroka - prof. PAN, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu;
Dr hab. Jaromir Jeszke - prof. PAN;
Mgr Halina Matoga - Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, Kraków;
Prof. zw. dr hab. med. Jerzy Supady - kierownik Katedry i Zakładu Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Łodzi;
Prof. dr hab. Andrzej Bielski - profesor emerytowany Instytutu Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu;
Pani Grażyna Herczyńska - Sekcja Historii Psychiatrii Polskiej, Zakład Zdrowia Publicznego, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie;
Pani Maria Dubiczyńska
Prof. dr hab. med. Stanisław Ilnicki - Wojskowy Instytut Medyczny, Klinika Psychiatrii i Stresu Bojowego;
Prof. dr hab. med. Maciej Jóźwik
Dr Krzysztof Prętki - adiunkt Pracowni Historii Zdrowia Publicznego oraz Polityki Społecznej i Zdrowotnej, Katedra Nauk Społecznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu;
Dr n. biol. Rusłan Sałamatin - Katedra Biologii Ogólnej i Parazytologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny